نامه پهلوانی : خودآموز خط و زبان پهلوی اشکانی، ساسانی
نویسنده:
فریدون جنیدی
امتیاز دهید
نامۀ پهلوانی
خودآموز خط و زبان پهلوی اشکانی، ساسانی
کتاب «نامهی پهلوانی» نوشتهی استاد «فریدون جنیدی»، آموزش زبان فارسی میانه را بدون تقلید نابهجا از روشهای آموزشی دیگر و بدون سردرگم کردن خواننده ای که به تازگی با این خط آشنا شده و شاید تا به امروز تنها نامی از آن را شنیده است، آسان و شیرین میکند.
کتاب با بخشی زیر عنوان «سخن آغاز»، گام نخست در آموزش زبان پهلوی را برمیدارد. و این گامِ نخست در آموزش که باید هر استادِ توانا و باتجربه در فرآیند آموزش با آن آشنا و مأنوس باشد، همان ایجاد انگیزه در خواننده با ذکر تاریخچهی شکلگیری و پژوهشهای انجامشده دربارهی دانش مورد نظر است. نویسندهی کتاب در این بخش تلاش کرده با بهرهگیری از قلم ادیبانه، شیوا و پُرمهر خود، انگیزه و شوری در دل خواننده ایجاد کند؛ کاری که بهنظر میرسد در انجام دادن آن کامیاب شده است.
نگه کن سحرگاه تا بشنوی
ز بلبل سخن گفتن پهلوی
پس از «سخن آغاز»، نوبت به معرفی و بیان پیشینهی زبان پهلوی و توضیح واژههای پهلوی و پَهله میرسد. در این بخش خواننده با سه گونه تعریف که برای نام پهلوی شده آشنا میشود و پژوهشی را که نویسنده دربارهی واژهی پَهله و پَهلَو انجام داده است، میخواند. در پایان بخش، ابیاتی از شاعران ایران که در آن واژهی پهلوی – چه با مفهوم پهله و چه با مفهوم زبان پهلوی و یا مفاهیم دیگر آن – به کار رفته، آورده شده تا خواننده بداند که زبان پهلوی تنها ویژهی دورهی پیش از اسلام نبوده و در دورهی اسلامی نیز دانشمندان ایران از جمله ابوریحان بیرونی و خوارزمی و... با زبانهای کهن ایران آشنا بودند، و شاعران ایران و حتا مردم کوچه و بازار نیز با این زبان آشنایی داشتند؛ شمس قیس رازی در کتاب «المعجم فی معائیر اشعار العجم» میگوید که: بیشتر مردم عراق (= تلفظ عربیشدهی اراک که بخش غربی ایران را تشکیل میداده است)، رغبت زیادی به انشا و انشاد ابیات فهلوی دارند و از قول و غزلهای عربی و « دری» چنان لذت نمیبرند که از فهلویات».
پس از بخش «زبان پهلوی»، در بخش «فارسی میانه» ، آموزش خط و زبان پهلوی با توضیحی دربارهی زبانهای ایرانی و پیوند آنها با یکدیگر آغاز شده و با عنوانهای زیر که تنها به نام بردن آنها اکتفا میکنم، ادامه مییابد:
خط پهلوی، الفبای پهلوی، آوانویسی، تلفظ، حروف در کلمات، پیوند حروف، جمله، گفتاری در دستور زبان که شامل: نام، اسم مفعول، اسم زمان... و اسم مکان، صفت، نسبت، قید، ضمیر، واو معدوله، فعل (کنش)، اعداد و حروف میشود.
بخش بعدی، گزیدههایی از متنهای پهلوی است که نویسنده، آنها را از میان متنهای گوناگون جدا کرده و برای دخواننده همراه با ترجمه و آوانویسی و توضیحات آورده است تا خواننده مبتدی که همچون یک گیاه تازه جوانهزده است بهدور از سختی و سردرگم شدن میان انبوهی از واژگان، حرفنویسی و بدون بازبُردها(مراجعهها)ی پیاپی به واژهنامه، بتواند زبان پهلوی را آسان و شیرین بیاموزد.
اما بخش مهم این کتاب آموزشِ «هُزوارش» است.
در این بخش خواننده با واژگانی آشنا خواهد شد که در اصطلاح به آنها هزوارش میگویند؛ واژگانی که به شکلی متفاوت از آنچه نوشته میشوند، خوانده میشوند و تا جایی که من با کتابهای دیگر آموزش زبان پهلوی5 مقایسه کردهام، کاملترین توضیحات را دارد. در ادامه دانشجو متنهایی را که در بخش پیشین بدون هزوارش خوانده بود، اکنون پس از آشنایی با این مقوله، دوباره همراه با هزوارشهای موجود در آنها میخواند و این بار تنها خود متن و آوانویسی آن آمده، چرا که ترجمهی این بخشها پیش از این آورده شده بود. نکتهی جالب و در خور توجه این است که نخست خواننده بیشتر جملاتِ فاقد هزوارش پهلوی را میآموزد و توانایی خواندن یک متن پهلوی بدون هزوارش را پیدا میکند و سپس بدون دغدغه و نگرانی از دانستن واژههای دیگر - چون پیش از این، خواندن آنها را آموخته است- همهی تمرکز خود را معطوف به آموختن هزوارشها میکند و یادگیری برای او آسانتر میشود و از آموختن، دلسرد و دلزده نمیشود.
آشنایی اجمالی با گشتهدبیره، پهلوانیک و پارسیک (الفبای سنگنوشتههای اشکانی و ساسانی) و یک جدول از الفبای دیندبیره (الفبای زبان اوستایی) بنا بر فهرست روانشاد پورداوود همراه با توضیحات، سخن پایان و واژهنامهی پهلوی به فارسی از واژههای موجود در متنهای برگزیده این خودآموز، چند بخش پایانی کتاب است.
کتاب «نامهی پهلوانی» در کنار آموزش زبان پهلوی دارای زیرنویسهایی بسیار پربار است که به یادآوری و آموزش فرهنگ ایرانی پرداخته است و خواننده همراه با آموختن زبان پهلوی با فرهنگ زیبای ایرانی که حتا واژگان آن نیز از نیروی خرد سرچشمه میگیرند، آشنا میشود؛
نویسنده در ضمن آموزش، از ریشهیابی و ریشهشناسی برخی واژگان نیز غافل نمانده است. در ایرانی باستان پسوند«ایشتَ» برای ساختن صفت برترین (صفت عالی) به کار میرود17 و «ایست» شکل دگرگونشدهی آن در فارسی میانه است و در پهلوی اشکانی تورفانی نیز به شکل «ایشت» وجود دارد. دربارهی این پسوند و ریشهیابی یک واژه در بخشی از کتاب چنین آمده است: «این پسوند «ایست»صورت تغییریافتهی «ایستَ» اوستایی است که با آن صفت عالی ساخته میشود. واژهی بهشت که هنوز رایج است... در اصل وَهیشت اَخو بهمعنی «بهترین جهان» بوده است. پس «بهشت» بهمعنی بهترین است. و همان است که در زبان انگلیسی best خوانده میشود...». اما در فرهنگ انگلیسی Grolier International Dictionary ریشهی واژهی best به واژهی ساختگی هندو اروپایی(؟) bhad* ارجاع داده شده است! (البته در زبانشناسی تاریخی، علامت ستاره در کنار واژه، به معنی فرضی بودن و ساختگی بودن واژه است).
آشکار است، ریشهیابی نویسنده از ریشهیابی زبانشناسان اروپایی منطقیتر است.
بیشتر
خودآموز خط و زبان پهلوی اشکانی، ساسانی
کتاب «نامهی پهلوانی» نوشتهی استاد «فریدون جنیدی»، آموزش زبان فارسی میانه را بدون تقلید نابهجا از روشهای آموزشی دیگر و بدون سردرگم کردن خواننده ای که به تازگی با این خط آشنا شده و شاید تا به امروز تنها نامی از آن را شنیده است، آسان و شیرین میکند.
کتاب با بخشی زیر عنوان «سخن آغاز»، گام نخست در آموزش زبان پهلوی را برمیدارد. و این گامِ نخست در آموزش که باید هر استادِ توانا و باتجربه در فرآیند آموزش با آن آشنا و مأنوس باشد، همان ایجاد انگیزه در خواننده با ذکر تاریخچهی شکلگیری و پژوهشهای انجامشده دربارهی دانش مورد نظر است. نویسندهی کتاب در این بخش تلاش کرده با بهرهگیری از قلم ادیبانه، شیوا و پُرمهر خود، انگیزه و شوری در دل خواننده ایجاد کند؛ کاری که بهنظر میرسد در انجام دادن آن کامیاب شده است.
نگه کن سحرگاه تا بشنوی
ز بلبل سخن گفتن پهلوی
پس از «سخن آغاز»، نوبت به معرفی و بیان پیشینهی زبان پهلوی و توضیح واژههای پهلوی و پَهله میرسد. در این بخش خواننده با سه گونه تعریف که برای نام پهلوی شده آشنا میشود و پژوهشی را که نویسنده دربارهی واژهی پَهله و پَهلَو انجام داده است، میخواند. در پایان بخش، ابیاتی از شاعران ایران که در آن واژهی پهلوی – چه با مفهوم پهله و چه با مفهوم زبان پهلوی و یا مفاهیم دیگر آن – به کار رفته، آورده شده تا خواننده بداند که زبان پهلوی تنها ویژهی دورهی پیش از اسلام نبوده و در دورهی اسلامی نیز دانشمندان ایران از جمله ابوریحان بیرونی و خوارزمی و... با زبانهای کهن ایران آشنا بودند، و شاعران ایران و حتا مردم کوچه و بازار نیز با این زبان آشنایی داشتند؛ شمس قیس رازی در کتاب «المعجم فی معائیر اشعار العجم» میگوید که: بیشتر مردم عراق (= تلفظ عربیشدهی اراک که بخش غربی ایران را تشکیل میداده است)، رغبت زیادی به انشا و انشاد ابیات فهلوی دارند و از قول و غزلهای عربی و « دری» چنان لذت نمیبرند که از فهلویات».
پس از بخش «زبان پهلوی»، در بخش «فارسی میانه» ، آموزش خط و زبان پهلوی با توضیحی دربارهی زبانهای ایرانی و پیوند آنها با یکدیگر آغاز شده و با عنوانهای زیر که تنها به نام بردن آنها اکتفا میکنم، ادامه مییابد:
خط پهلوی، الفبای پهلوی، آوانویسی، تلفظ، حروف در کلمات، پیوند حروف، جمله، گفتاری در دستور زبان که شامل: نام، اسم مفعول، اسم زمان... و اسم مکان، صفت، نسبت، قید، ضمیر، واو معدوله، فعل (کنش)، اعداد و حروف میشود.
بخش بعدی، گزیدههایی از متنهای پهلوی است که نویسنده، آنها را از میان متنهای گوناگون جدا کرده و برای دخواننده همراه با ترجمه و آوانویسی و توضیحات آورده است تا خواننده مبتدی که همچون یک گیاه تازه جوانهزده است بهدور از سختی و سردرگم شدن میان انبوهی از واژگان، حرفنویسی و بدون بازبُردها(مراجعهها)ی پیاپی به واژهنامه، بتواند زبان پهلوی را آسان و شیرین بیاموزد.
اما بخش مهم این کتاب آموزشِ «هُزوارش» است.
در این بخش خواننده با واژگانی آشنا خواهد شد که در اصطلاح به آنها هزوارش میگویند؛ واژگانی که به شکلی متفاوت از آنچه نوشته میشوند، خوانده میشوند و تا جایی که من با کتابهای دیگر آموزش زبان پهلوی5 مقایسه کردهام، کاملترین توضیحات را دارد. در ادامه دانشجو متنهایی را که در بخش پیشین بدون هزوارش خوانده بود، اکنون پس از آشنایی با این مقوله، دوباره همراه با هزوارشهای موجود در آنها میخواند و این بار تنها خود متن و آوانویسی آن آمده، چرا که ترجمهی این بخشها پیش از این آورده شده بود. نکتهی جالب و در خور توجه این است که نخست خواننده بیشتر جملاتِ فاقد هزوارش پهلوی را میآموزد و توانایی خواندن یک متن پهلوی بدون هزوارش را پیدا میکند و سپس بدون دغدغه و نگرانی از دانستن واژههای دیگر - چون پیش از این، خواندن آنها را آموخته است- همهی تمرکز خود را معطوف به آموختن هزوارشها میکند و یادگیری برای او آسانتر میشود و از آموختن، دلسرد و دلزده نمیشود.
آشنایی اجمالی با گشتهدبیره، پهلوانیک و پارسیک (الفبای سنگنوشتههای اشکانی و ساسانی) و یک جدول از الفبای دیندبیره (الفبای زبان اوستایی) بنا بر فهرست روانشاد پورداوود همراه با توضیحات، سخن پایان و واژهنامهی پهلوی به فارسی از واژههای موجود در متنهای برگزیده این خودآموز، چند بخش پایانی کتاب است.
کتاب «نامهی پهلوانی» در کنار آموزش زبان پهلوی دارای زیرنویسهایی بسیار پربار است که به یادآوری و آموزش فرهنگ ایرانی پرداخته است و خواننده همراه با آموختن زبان پهلوی با فرهنگ زیبای ایرانی که حتا واژگان آن نیز از نیروی خرد سرچشمه میگیرند، آشنا میشود؛
نویسنده در ضمن آموزش، از ریشهیابی و ریشهشناسی برخی واژگان نیز غافل نمانده است. در ایرانی باستان پسوند«ایشتَ» برای ساختن صفت برترین (صفت عالی) به کار میرود17 و «ایست» شکل دگرگونشدهی آن در فارسی میانه است و در پهلوی اشکانی تورفانی نیز به شکل «ایشت» وجود دارد. دربارهی این پسوند و ریشهیابی یک واژه در بخشی از کتاب چنین آمده است: «این پسوند «ایست»صورت تغییریافتهی «ایستَ» اوستایی است که با آن صفت عالی ساخته میشود. واژهی بهشت که هنوز رایج است... در اصل وَهیشت اَخو بهمعنی «بهترین جهان» بوده است. پس «بهشت» بهمعنی بهترین است. و همان است که در زبان انگلیسی best خوانده میشود...». اما در فرهنگ انگلیسی Grolier International Dictionary ریشهی واژهی best به واژهی ساختگی هندو اروپایی(؟) bhad* ارجاع داده شده است! (البته در زبانشناسی تاریخی، علامت ستاره در کنار واژه، به معنی فرضی بودن و ساختگی بودن واژه است).
آشکار است، ریشهیابی نویسنده از ریشهیابی زبانشناسان اروپایی منطقیتر است.
دیدگاههای کتاب الکترونیکی نامه پهلوانی : خودآموز خط و زبان پهلوی اشکانی، ساسانی
درود، بفرمایید: متن لینک
دوست فرهیخته آذر اوغلی! مسئولیت کامنتی که نقل قول کردید با نویسنده آن است، اما در آن گفته نشده که افراد فرهیخته بیسواد هستند بلکه گفته شده این کتاب بهتر از آن جزوه دانشگاهی است. تخصص دانشگاهی هم دلیل بر باسوادی نیست. غیر از این، متاسفانه نظر شما دوست فرهیخته درباره واژه "مرد" اشتباه است. در ارمنستان که شاهد حکمروایی طولانی اشکانیان و زبان آنهاست هنوز این واژه به همان صورت "مرت" ادا می شود. مگر اینکه منکر سلطه طولانی مدت پارت ها و زبان شان در ارمنستان بشوید.
هنوز هم در فارسی کلمه مرتیکه را داریم که کاملا مشابه تلفظ باستانی اش ادا می شود. به دلیل فراز و نشیب های سیاسی اجتماعی زیاد در تاریخ ایران، زبان فارسی دچار تحولات بیشتری نسبت به فرهنگ های دیگر شده است، برای همین هم اینگونه تحولات آوایی طبیعی به شمار می روند. حرف t در Martiya هم بین دو واکه قرار نگرفته است بلکه حرف پیشین آن ساکن است.
روش مکنزی بیشتر مبتنی بر ساده سازی پهلوی و شبیه کردن آن به فارسی است و نظر خواننده را از ارتباط بنیادی میان زبان ایرانی و زبانهای اروپایی دور می کند. کسانیکه پیرو این روش هستند و برای مثال t های کهن را d تلفظ می کنند یا باید فاصله زمانی بسیار زیاد زبان اوستایی تا پهلوی برای این تحول و در نتیجه قدمت بیشتر زبان ایرانی را بپذیرند که البته برایشان آزاردهنده است و یا اینکه واژه های پهلوی را آنطور که هستند بخوانند. نظر شما درباره کهنه بودن روش آقای جنیدی هم نادرست است، چون ساموئل نیبرگ که تقریبا همدوره مکنزی است این واژه را به صورت "مرت" آورده است:
متن لینک
A Manual of Pahlavi, S. Nyberg, p126 & 127
پس نه فقط آثار مکنزی وحی منزل نیست بلکه کتاب او هم ارزشمندترین کتاب نیست، امیدوارم خوانندگان این متن به این مورد توجه کافی داشته باشند. دایره المعارف مکنزی فارغ از زحمات نویسنده بسیار ناقص و بنا بر دلایلی که عرض کردم برای خوانندگان گمراه کننده نیز هست. هیچ نویسنده و اهل دانشی فارغ از ایراد و نقص نیست، به هیچ وجه در جایگاهی نیستم که از استاد جنیدی انتقاد کنم اما به دید من تنها نقطه مبهم در نگرش ایشان اینست که غرب و مورخین غربی را دشمن تاریخ ایران می دانند درحالیکه چنین نیست. دشمنان واقعی تاریخ ایران کاست و گروه دیگری هستند که هرچند شناسایی شده اند اما ذکر هویت و کیستی ایشان در این مطلب نمی گنجد.
واقعا متاسفم که در ایران افراد فرهیخته بیسواد نامیده میشوند و افرادیکه تخصص دانشگاهی ندارند باسواد
دکتر آموزگار و شهید تفضلی از فارغ التحصیلان دانشگاه سوربون و جز مفاخر ایران هستند
توضیح درباره زبان پهلوی و این کتاب:
در علم زبانشناسی. آوا نویسی کلمات بر اساس تحول آوایی صورت میگیرد بطور مثال و بر این اساس هرگاه t میان دو واکه قرار بگیرد در تحول به خط پهلوی بصورتd خوانده میشود
مانند مرد از martiya اوستایی تلفظ در پهلوی مرد و در املای تاریخی t نوشته میشود
ولی
اگر در پهلوی این واژه مرت خوانده می شد چنانکه برخی افراد که کمترین اطلاع زبانشناسی دارند مي خوانند
امروزه این واژه بر اساس تحول آوایی همان مرت گفته می شد نه مرد مگر اینکه مرتی خوانده میشد و آنگاه بخاطر قرار گرفتن میان دو واکه امروزه مرد می شد
این روش جدید را روش مکنزی خوانند که افرادی مانند جنیدی بعلت نداشتن تحصیلات تخصصی قادر به درک آن نیستند
روشیکه جنیدی بکار برده بر اساس روش وست میباشد که متعلق به بیش از 200 سال قبل است که در آن زمان واقعا ارزشمند بوده نه حالا
آقاي جنيدي در اين کتاب اکثر لغات را اشتباه نوشتند
یک نمونه ص 26 واژه نیمگ را نامک آوانویسی کرده و نمک ترجمه کرده و یا واژه پهلوی ویراز را ویراف نوشته و بسیاری موارد دیگر
ای کاش ایشان به تخصص اصلي خود که ادبیات بود بیشتر توجه میکردند
با ارزشترین کتاب در ایران کتاب مکنزی است
بسیار سپاسگزار و ممنونم
خیر ببینید:x
صدها مرتبه از آن کتاب زبان پهلوی ژاله آموزگار و احمد تفضلی بهتر و کاملتر است. این یک خودآموز است ولی آن یکی جزوهای است که برای شاگردانشان نوشتهاند نه یک کتاب آموزشی برای همه.